Агнистын гэгээ цувралын эл ботийг монгол түмний амны уншлага, зүрхний гэгээ болсон Арьяабалын зүрхэн тарни – маанийн зургаан үсгийн тайлал болгон толилуулж байна. Эхний хэсэгт Анагарика Говинда ламын тайлбарыг оруулав. Говинда ламтан (1898-1985) герман үндэстэн боловч идэр залуудаа Буддын теревада ёсны хувраг болж, дараа нь Мял богдоос уламжтай гаржүдба урсгалын авшиг хүртэж, Очир хөлгөний ном бясалгалд суралцсан, Өрнө дахинд Буддын сургаалыг түгээн дэлгэрүүлэх үйлсэд түүчээ болсон мэргэдийн нэг. Түүний зохиол бүтээлд өрнийн шинжлэх ухаанч, дорнын бясалгаач хандлага хосолдог. Foundations of Tibetan Mysticism гэсэн нэртэй уг номыг хэдэн жилийн тэртээ Ш.Баясгалан абугай Буддын тантрын үндэс гэсэн нэртэйгээр эрхлэн гаргажээ. Энэ удаад миний бие товч агуулгын хөрвүүлэг хийлээ. Ботийн дагалдуулал хэсэгт Мани Ганбум (Маанийн буман зарлиг) судрын хураангуйг оруулав. Уг судар нь Их нигүүлсэгч Хоншим бодьсадын сургаал номын цоморлог юм. XVII зууны эхээр Ширээт гүүш цорж, Ойрадын Зая бандид тэргүүтэн мэргэдийн орчуулсан энэ судрыг Монголын Төвд судлалын цувралаар доктор Б.Няммягмар уламжлалт номын хэлээр хөрвүүлж, олон нийтийн хүртээл болгосонд гүнээ талархъя. Маанийн буман зарлиг сударт багтсан 150 бүлгээс сорчлон, төвд, монгол эхийг харьцуулан орчин цагийн уншигч, бясалгагчдад ойр дөхөм болгохыг хичээж, сонгомол түүвэр маягаар шинэчлэн хөрвүүлснээ энд толилуулж байна. Эртний судар номыг орчин үеийн хэл, ойлгоц руу хөрвүүлэх нь ярвигтай боловч зайлшгүй хийх ёстой ажил. Тэгж байж л баринтагтай шүтээн төдий бус, билиг ухааныг сэрээх гэгээрлийн хөтөч болох жинхэнэ утга нь хэрэгжинэ. Ганц жишээ дурдахад, уламжлалт номын хэлээр “Өөсөөн бүтэж, өөсөөн тонилохуйн агаарт атгаггүй тэгш агуулах” гэсэн үг бий. Сударт маш олон удаа давтагддаг энэ өгүүлбэрт бясалгалын үндсэн зарчмыг томьёолжээ. Уг зарчмыг андуу ташаа ойлгох юм уу, анхаарч үзэхгүй алгасвал дээдийн номтой учирсны хэрэг үл бүтнэ. Тийм учраас их мэргэдийн тайлал, багш бурхдын авшиг, дотоод сэрэхүйн дуудлагыг анирдан байж үг бүрийг нь нягтлан ухаарах хэрэгтэй. Дээрх үгийн утгыг тайлбал: Бидний мэдрэхүй болон сэтгэхүйд ургаж буй бүхэн шалтгаан нөхцөлийн эрхээр үүсэн замхрах үзэгдэл. Таатайд нь зууралдаж, таагүйд нь уурсан тэмцдэгээс болж үйлдэгч би-гийн үзэл бэхжиж, зовлонгийн хүрд эргэдэг. Түүнээс гэтлэх арга нь үзэгдлийг өөрөө үүсэн замхрахад нь саад бололгүй ажиглан гэрчлэх. “Атгаг” гэдэг үг орчин цагийн ойлгоцоор “муу санаа” болж хувирсан бол уг утгандаа “атгаж баримтлах” бодол сэтгэхүйг заадаг. Тэгэхлээр “атгаггүй” гэдэг нь бодлоос ангид ухамсар гэсэн үг. “Тэгш агуулах” нь таатайд шунаж, таагүйд дургүйцэлгүй тэнцвэрт төлөвт оршихын нэр. Тийнхүү бодол, мэдрэмжээ ажиглан гэрчлэх ухамсар нь Арьяабалын жинхэнэ дүр – гэгээн хоосон номын бие гэж сударт өгүүлжээ. Түүндээ орших тусам сэтгэл санаа, үйл хийдэл аясаараа зөв гольдролдоо орж, хэдий чинээ ухамсар сэрнэ, тэр хэрээр ертөнцийг Их Нигүүлсэгчийн мэлмийгээр харж, хувилгаан биеэр үйлдэж эхэлнэ. Түүнийг тэтгэн хөгжөөх арга ухааны баялаг санг уг сударт дэлгэжээ. Агуулгаар нь ухаарч чадвал ямар ч нөхцөл байдлыг ариусал, гэгээрэлд хувиргах арга билгийн түлхүүр энд бий. Итгэл сүсэг, хайрын зам, бясалгалын зам, үйлийн замыг шүтэн барилдуулсан Арьяабалын номын цогц үнэний эрэлчин бүхэнд орц олом болно. Их Нигүүлсэгчийн зүрхэн тарни бүх үеийн гэгээрэгчдийн зарлиг захиа болон дуурьсаж, ертөнц дахинд энэрэл билгийн гэгээг түгээдэг гэж болно. Арьяабалын маани хөгжөөх уламжлал монгол түмэнд өнө эртнээс дэлгэрчээ. Маанийн аялгуунд бие, хэл, сэтгэл ариусахын зэрэгцээ сав шим ертөнцийн жам ёс, хүмүүний амьдралын утга учрыг өөртөө болон бусдад сануулан сургадаг өвөрмөц арга билээ. Энэ нандин ёс тасралтгүй хөгжин дэлгэрээсэй хэмээн сүсэглэж, маани хөгжөөх уншлага урилгаас дээжлэн оруулав. Арьяабал бол бүх бурхад бодьсадын хайр, чинад утгаараа бидний дотоод бурхан чанарын бэлгэ тэмдэг болсон бодьсадва. Уг алдар нь Арьяа Авалокита буюу “Хэтийдсэн дээд Мэлмийгээр болгоогч” гэсэн утгатай үгийн хураангуй болж эх хэлэнд маань эрт цагаас идээшжээ. Адистид гэдэг үг “сүр жавхлангаар хувиргах” гэсэн утгатай самгарьд үгийн монголжсон дуудлага юм. Арьяабалын адистидаар бид бүгдийн эгэл бие, хэл, сэтгэл Их Нигүүлсэгчийн лагшин, зарлиг, таалал дор тийн хувирах болтугай. Ум мани бадмэ хум. .