Дэлхийд гайхагдсан Монгол суу ухааны яндашгүй арвин сан хөмрөгөөс эрдэмт хүн таны мэргэн оюунд чимхийн төдий мэдлэг, дуслын төдий ухаан хайрлахаар 'Орчлонгийн чинад нууцын тайлал' нэртэй одот орчлон, наран саран, эх дэлхий, эгэл хүмүүний хоорондын амин хүйн холбооны учиг бүхнийг, сав шим их ертөнцийн хүрдэн хос хэлхээний нууц бүхнийг дэлгэн буй эл судрыг Тэнгэр эцгийн зарлиг дор Номтын тэнгэрээс буулгаж та бүхэнд толилуулж байна. Энэ судар нь 3 хэсгээс бүрдэж байгаа бөгөөд эхний хэсгэт өнөөгийн шинжлэх ухааны (аргын) эрдэмтэд, судлаачдын тайлж дийлэхгүй байгаа, тайлахыг хүсч байгаа сансар огторгуй, гариг эрхэс, орчлон ертөнц, эх дэлхийн үүсэл, хөгжил, хувьслын үнэн учиг, мөн чанар, гарал үүслийн тухай, хоёрдугаар хэсэгт сав шим ертөнцийн хүрдэн их холбоо нь эх дэлхийн хөрсөн дээрх уул ус, ургамал мод, ургаа хадтай, хэвлий дэх алт эрдэнэс, үнэт металл, нефть уран, эрдэс баялгийн судал, сувгуудтай, нар, сар, одот орчлонгийн эрчмийн их сүлжээтэй хэрхэн холбогдож, энэ дэлхийн амьтай бүхнийг тэтгэж, ургуулан төлжүүлж, мөнхийн оршихуйг яаж энхэд цогцлоодог тухай, төгсгөлийн хэсэгт хэдэн зуун мянган жилийн турш эртний улс гүрнүүдийн соёлын үнэт өвүүд, цаг цагийн уртад түмэн нууцыг хадгалах түүх дурсгалын гайхамшигт олдворууд, үе үеийн түүхчид, эрдэмтэд, үнэний эрэлчдийн гайхширлыг төрүүлж, сонирхолыг татаж ирсэн хүчирхэг соёл иргэншлүүдийн, сүрлэг хот суурингуудын, өргөн уудам эх газруудын сүйрэл мөхлийн учир шалтгаан, уг сурвалжийн тухай өгүүлсэн байна.