Монгол

1932 ОНЫ МОНГОЛ ДАХЬ АРДЫН БОСЛОГО 1932 оны зэвсэгт бослого – 20-р зууны Монголын түүхэнд тохиолдсон хамгийн том үйл явдал. Энэ бослого яагаад гарав? Босогчид хэний дэмжлэгт тулгуурлаж байсан ба хэн тэд нарыг юугаар хангаж байсан юм бэ? Яагаад бослого дарагдав? Эдгээр асуудалд хариулахын тулд, өмнө хаалттай байсан Оросын архивын материалуудыг нягтлан судалсан бөгөөд Монголын урьд хэвлэгдсэн ба хэвлэгдээгүй архивын материалыг дахин шинжилснээр үр дүнд хүрсэн болно. Баримт бичгүүдэд үндэслэн үзвэл, 1932 оны бослого – дээд лам нар ба феодалуудын үймээн биш харин ардын бослого мөн болохыг нотолж байна. Энэ бослого Банчин Богд ба Япон, Хятадын талаас өдөн гаргасан явдал биш бөгөөд гаднаас Япончууд бослогод оролцлогчдыг огт дэмжээгүй байна. Босогчид гадаадаас удирдлага байтугай тусламж авч байгаагүй байна. Баримт бичгүүд тэд нар зөвхөн өөрсдийн хүчинд тулгуурлахаас өөр аргагүй байсныг батална. Бослогын шалтгаан бол Коминтерн ба БХК(б)Н-ын зүгээс социализмыг экспортлох бодлогын эрчээр тухайн үеийн МАХН-аас амьдралд хэрэгжүүлсэн“зүүний нугалаа”-тай бодлогын үр дүн болно. Түүний хариуд БНМАУ-д бурханы шашин ба төр хосолсон ёст байгууллагыг хамгаалсан ардын бослого үүсэн гарсан юм. Үүний үр дүнд МАХН-ын өмнө, өөрийн эрх мэдлийг алдах аюул тулгарч “зүүний нугалаа” курсийг дахиад л сталины заалтаар “шинэ эргэлтийн бодлогоор” солин өөрчлөх болжээ. “Шинэ эргэлтийн бодлогод” шилжих ажиллагаа бослогыг хүчээр дарах үйл ажиллагаатай хамт зэрэгцэн явагдаж байжээ. БХК(б)Н-ын ТХ ба Коминтерноос японы ба хятадын империалистуудын дэмжлэгтэй юм шиг монголын феодалууд, дээд лам нарыг бослогын удирдагчдаар зарласан байдаг – тэгэвч үүнийг нотолсон баталгаа байхгүй бөгөөд одоо ч алга байна. Бослогыг зөвлөлтийн биш, монголын цэргийн хүч дарсан боловч энэ нь ЗСБНХУ-аас шууд хангаж байсан цэргийн зөвлөгч, сургагч, зааварлагч нар болон техник, цэргийн эд хэрэгслэл, зэвсгийн тусламжгүйгээр бослогыг дарах боломжгүй байсан. Бослого биш түүнийг хүчээр дарах үйл ажиллагаа гадаадаас удирдан чиглүүлэгдэж байсан болно. Энэ номд бослогын талаар шинээр авч үзэж, түүний шалтгаан ба бослогыг дарах үйл ажиллагаа, хор уршигын талаар авч тусгасан болно.