Францын ном бүтээлийн хоригт өмнөх бүтээлүүдээрээ өртөн хохирч явсан Руссо Нийгмийн гэрээ номоо бүтээлийн агуулгад харьцангуй чөлөөтэй ханддаг Амстердам хотод анх хэвлүүлжээ. Харамсалтай нь улс төрийн нарийн эмзэг асуудлуудыг хөндөж, төр болон сүм хийдийг хурц шүүмжлэн бичсэн тус номыг Нидерланд улсад ч тэр, Франц улс болоод Женев, Берн хотуудад ч мөн адил хэвлэгдсэн даруйд нь хатуу хориглох болжээ. Гэсэн хэдий ч Европын бусад улсуудад энэ ном тасралтгүй уншигдаж, өргөн хэлэлцүүлэг маргаан өрнүүлж байсан юм.&nbsp;&nbsp;&nbsp;
Францын агуу зохиолч Виктор Хюго хагас зууны дараа “Цаг хугацаа нь гүйцсэн үзэл бодлыг зогсоох хүч байдаггүй” хэмээн хэлсэн нь Руссогийн бүтээлүүдийг дурдсан мэт. Энэхүү бүтээл эцэстээ Монтескьегийн Хуулийн амин сүнс номын хамтаар Францын хувьсгалын гол гарын авлага болж, нийгмийг үндсээр нь өөрчлөхөд томоохон хувь нэмэр оруулсан юм.&nbsp;
Энэ бүтээл Руссо өөрийн амьдарч буй цаг үеийг дүгнэсэн байдлаар эхэлнэ. Энгийн хоёр бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэх энэ дүгнэлтдээ Руссо, юун түрүүнд, хүн төрөлхтөн өнөө цагт байгалийн эрхшээлд амьдрахаа нэгэнт больж, зохион байгуулалттай нийгэмд аж төрөх болсон гэж дүгнэсэн байна. Хөгжлийн энэ чиг хандлага аль хэдийн хэрээс хэтэрч, хүн төрөлхтөн байгалийн эрхшээлт амьдралдаа буцаж орох ямар ч аргагүй болжээ. Хоёрдугаарт, өнөөгийн хүн төрөлхтний амьдарч буй нийгэм нь зөв зохион байгуулалтад ороогүй хэд, хэдэн шалтгаан бий гэж Руссо үзсэн байна. Үүнд, эдгээр нийгэмд эрх мэдэлтэй цөөнх олонхыг захирч буйгаас гадна энэ хүчтэй хэсгийнхэн эрх мэдлийг олонхын давамгайллаар олж авсан мөртлөө тэд олонхын төлөө байдаггүйг буруушааж, энэхүү эрх мэдэл нь хууль ёсных биш гэжээ. Ийм нийгэм, ард түмний байгалиас заяасан хараат бус байдлыг булаан авахад хариуд нь юу ч өгөөгүй байна. Олонх өөрсдийн захирагддаг хуулиа өөрсдөө санаачилж бичдэггүй, харин тусгай эрх олгогдсон цөөн хүн л түүнийг бичдэг. Эдгээр хууль нь ард түмний ашиг сонирхолд үйлчлэхийн оронд, тэр хүчирхэгжсэн, баян хүмүүсийн эрх ашгийг л хамгаална.

Нийгмийн гэрээ

Сэргэн мандалтын үеийн Италийн түүхч, философич, зохиолч Никколо Макиавелли нь бүх цаг үеийн хамгийн агуу сэтгэгч, өөрийн амьдрал, хувь тавиланг улс төртэй холбож тэмцсэн, зовж зүдэрсээр зорьсондоо хүрсэн суут зүтэлтэн юм. Түүний Хунтайж хэмээх алдарт бүтээлээ бичсэн түүхэн цаг хугацаа бол Итали орон нэгдсэн төргүй болсон эмх замбараагүй үе байлаа. Гаднын халдлагад өртсөөр улс орон нь таван хэсэгт хуваагдаж Папын эрхшээлт улс, Неаполь, Венец, Милан, Флоренц зэрэг жижиг хот улсууд болж бутрав. Чухам энэ цаг үед л хүчтэй удирдагч хэрэгтэй хэмээн Макиавелли үзэж эхэлжээ.
Түүний Хунтайж бүтээлийн философи нь олон улсын харилцааны реализмын үндэс суурь болсон төдийгүй улс төрийн сэтгэлгээний түүхэн хөгжилд баларшгүй ул мөр үлдээж чадсан юм. Түүний үзэл санаа нь шашнаас илүү бодит байдал мухар сүсгээс илүү хичээл зүтгэл, сайхан үгнээс илүү үйлдэл, онолоос илүү практик, зэрэг объектив байдлаар хандаж чадсан билээ.

Хунтайж

Макс Вебер тус бүтээлдээ тухайн цаг үеийн улс төрийн амьдралын тулгамдсан асуудал улс төрийн ямар бодлого явуулбал зохих, улс төрийн үйл ажиллагааг ямар агуулгатай болговол зохих тухай тодорхой асуудлыг биш, харин улс төр бол мэргэжил мөн болох тухай ерөнхий асуудлыг хөндөн авч үзсэн.
Сэтгэгч тэр ёсоор бүтээлдээ улс төр, улс төрийн бодлого, төр, засаг, хүчирхийлэл, засаглал, хүнд суртал, улс төрийн нам, мэргэжлийн улс төрч, улс төр ба сэтгүүл зүй, улс төрийн ёс зүйн асуудлыг авч үзэж, үзэл баримтлалаа томьёолон гаргасан байна. Мөн түүнчлэн хүмүүс хэдийд, яагаад бусдын нэр хүндэд захирагддаг вэ, өөрөөр хэлбэл хүмүүсийн нэг хэсэг нь нөгөөгөө хэрхэн засагладаг, тэрхүү засаглалын дотоод үндэслэл хийгээд тулгуур нь болж буй гадаад хүчин зүйл нь юу байна вэ ? гэсэн асуулт тавьж тэдгээрийн дагуу ноёрхол, түүний хэв маягийг тодорхойлжээ.

Улс төр мэргэжил болох нь

Австрийн нэрт сэтгэлзүйч, философич Зигмунд Фройд сэтгэцийн задаргааны онолыг дэвшүүлж, түүндээ тулгуурласан өвөрмөц аргаар хүний дотоод мөн чанар хийгээд нийгэм соёлын үзэгдлийг тайлбарласан. Эртний нийгэм, хүмүүсийн ёс заншил, шашин шүтлэг, зохион байгуулалтын тухай бөгөөд одоогийн соёл, ёс суртахуун, шашин, эрхзүйн хэм хэмжээний хэрхэн үүсэж бий болсон тухай өвөрмөц содон үндэслэгээтэй, онц сонирхолтой тайлбарлажээ. Овог аймаг, хүмүүст эвдэн сүйтгэх, бүтээн туурвих хандлагууд байдаг хэмээн З. Фройд үзсэн байна. Түүгээр ч барахгүй З. Фройд соёлын үүслийг адгууслаг шинж, хүмүүсийн араатан төрхт байдалтай холбон тайлбарлажээ. Хүн байгальтай хийсэн хатуу ширүүн тэмцлийн үр дүнд соёлыг үүсгэсэн биш харин өөрөө өөртэйгөө хийсэн амь дүйсэн тулалдаанд соёлыг үүсгэсэн ажээ. Фройдыг эрт балар цаг руу хандахад хүргэсэн гол асуудал бол хүний биологийн төрөлх зөн билэг, дур зоргоороо илрэн гарахад, юу, яагаад хязгаар болдог тухай асуудал байв.

Монсудар нийгмийн ухаан №4

Тотем ба Табу

Уг бүтээлээ туурвихдаа Монтескье хууль бүрэлдэх шалтгаан хийгээд түүхийн талаарх өөрийн үзэл санааны тогтолцоог бичиглэх, улс төрийн эрх чөлөөний баталгааг тодорхойлох, Францын нийгэм-улс төрийн байгууллыг шүүмжлэх зорилго агуулжээ. Монтескьегийн үзсэнээр жинхэнэ шударга хууль бол хүний жам ёсны эрхээс гарч ирдэг байна. Ингээд юмны мөн чанараас урган гарч ирдэг шаардлагат харилцааг тодорхойлжээ. Түүнчлэн зохиолч зүсэн бүрийн ард түмэн, улс орны түүхэнд хандахдаа эдгээр улсуудад тогтсон төрөл бүрийн дэглэм журмыг өөлж муучлаагүй, харин тайлбарласан байна.
Тэртээ 1748 онд зохиогч энэ номдоо “Би бол хуулийг судалсангүй, харин хуулийн амин сүнсийг авч үзлээ. Хуулийн амин сүнс гэж юуг хэлээд байгаа юм бэ гэвэл хууль бол аливаа улс орны ард түмний түүх, улс төрийн байгуулал, шашин, амьдралын хэв маяг, зан заншил, цаг уур, газар нутгийн хэмжээ дамжаатай нягт шүтэлцээтэй байдаг. Хуулийг дотор нь байгаль ертөнцийн тогтоосон мөнхийн хөдөлшгүй хууль, хүний тогтоосон өөрчлөгдөж болдог хууль гэж ангилж болох бөгөөд хүний тогтоосон хууль нь мөнхийн хөдөлшгүй хуультай нийцэхээ байхаар л өөрчлөгдөх ёстой болдог ” хэмээн тэмдэглэжээ.

Хуулийн амин сүнс

Жон Стюарт Миллийн 1859 онд анх нийтлэгдэж, дараа нь удаа дараа хэвлэгдэн гарсан Эрх чөлөөний тухайд номыг бүрэн гүйцэт зөв ойлгохын тулд түүний бусад философийн болон улс төрийн нийтлэлүүдтэй танилцах хэрэгтэй болно. Түүний бүх зохиол бүтээлтэй нь ялангуяа Лессе-фейрийн үндэслэл ба хязгаар буюу хөндлөнгөөс үл оролцохын зарчмыг авч үзсэн Улс төрийн эдийн засгийн зарчмууд (Principles of Political Economy) номын төгсгөлийн бүлэгтэй холбогдуулан ойлгох хэрэгтэй болно. Түүний нийгмийн ба улс төрийн эргэцүүлэл нь дараахь гол нэр томьёонуудын хүрээнд эргэлдэж байдаг: хэрэгтэй байдал (utility), боловсрол/хүмүүжил (education), ардчилал (democracy), социализм (socialism), империализм (imperialism)
Эрх чөлөө ба удирдлага хоорондын тэмцэл нь түүхийн үе шатуудыг тодорхойлох үйл явцад хамгийн түрүүнд нүүр тулсан ойлголт байсныг эртний Грек, Ром, ялангуяа Английн жишээнүүд ойлгуулж өгсөн. Гэхдээ ийм сөргөлдөөн аль эрт дээр үед харьяат албат буюу тэдгээрийн тодорхой зарим анги давхарга ба засгийн хооронд явагддаг байж. Анх эрх чөлөө гэдгийг төрийн эрх мэдэлтнүүдийн дарангуй үйлдлээс хамгаалах утгаар нь ойлгодог байлаа.

Эрх чөлөөний тухай

Английн философич, зохиолч, теологич Томас Морусын Утопи хэмээх улс төрийн шог зохиол нь тэртээ 1516 онд Латин хэлнээ хэвлэгджээ. Сэргэн мандалтын үеийн хуманизмын хамгийн чухал бүтээлд тооцогддог уг ном төгс төгөлдөр нийгэмтэй төсөөллийн арлын тухай хүүрнэл юм. Утопи арал дээр хамгийн сайн засаг байх бөгөөд ард иргэд нь туйлын аз жаргалтай амьдрах аж. Томас Морус уг суут бүтээлээрээ тухайн үеийн шашны дайн, ядууралд ялзарсан нийгмийг тэр чигээр нь дүрслэн харуулжээ.
1602 онд Итали хэлээр бичигдсэн Нарлаг төр улс хэмээх утопи зохиол нь Италийн философич, шашны зүтгэлтэн, астрономич Томассо Кампанеллагийн хамгийн алдартай бүтээл юм. Хожим Латин хэлээр хэвлэгдсэн түүхтэй. Тэрээр уг бүтээлээрээ Энэтхэгийн далайд орших Тапробана хэмээх арал дээрх утопи нийгмийг дүрслэн харуулсан билээ. Томассо Кампанелла номынхоо гарчгийг НТӨ 135 оны үеийн эртний Грекийн бичвэрээс санаа авж, Платоны Бүгд найрамдах улс, Томас Морусын Утопи зэрэг бүтээлүүд дээр тулгуурлан туурвижээ.
Английн философич, төр нийгмийн зүтгэлтэн Фрэнсис Бэйконы Шинэ Атлантис буюу Шинэ улс орон хэмээх утопи зохиол нь 1638 оны үед хэвлэгджээ. Энэхүү ном төгс төгөлдөр нийгэмтэй Бенсалем гэх төсөөллийн арлыг дүрслэх бөгөөд ард иргэд нь бүгд соён гэгээрэлд хүрч өнө мөнхийн амар амгаланд умбана. Гэхдээ төгс нийгмийг зөвхөн шинжлэх ухаан л бий болгодог ажээ. Үүгээрээ Шинэ Атлантис зохиол бусад утопи бүтээлээс ялгардаг юм. Фрэнсис Бэйкон номоо дуусгаж чадалгүй 1626 онд нас барсан бөгөөд бичвэрийг нь түүний дотнын найз 12 жилийн дараа хэвлүүлсэн гэдэг.&nbsp;

Утопи гурван төр

Соён гэгээрлийн эрин үеийн Германы философийн гол төлөөлөгч Иммануэл Кантын 1795 онд хэвлүүлсэн “Үүрдийн энх тайван” хэмээх бүтээл нь олон улсын харилцааны либерал-идеалист онолын дэг сургуулийн үзэл санаа, мөн орчин цагийн олон улсын нийтийн эрх зүйн гол эх сурвалж хэмээн зүй ёсоор тооцогддог. Түүний дэвшүүлсэн үүрдийн энх тайвны тухай үзэл санаа нь орчин үеийн олон улсын харилцаа, дипломат ажиллагаа хэлбэршин тогтоход томоохон нөлөө үзүүлсний зэрэгцээ дайны асуудлыг энхийн замаар, эв зүйгээр шийдвэрлэх арга замыг эрэлхийлж байсан олон арван философич, улс төрчдийн үзэл номлол бүрэлдэн бий болоход чухал дэм болсон билээ.