Өнгөрсөн түүх бичлэгт монголын түүхийн улс төрийн бутрал болон манжийн эрхшээлийн үеийг ихэвчлэн шашны үүднээс авч үздэг байсан боловч тэр үеийн шашны том зүтгэлтнүүд бол тухайн үеийн бичиг ном, гүн ухаанд боловсорсон соён гэгээрүүлэгчид байсан гэдгийг төдийлөн тооцдоггүй байжээ. Уг номоор дамжуулан монголын түүхийн бас нэгэн шүр, сувд болсон соён гэгээрүүлэгчдийг эрдэмтэн лам, шинжлэх ухааны зүтгэлтэн, шүлэгч-яруу найрагч, уран гартан, ардын билиг авъяастан, сурган номлогч зэрэг үе үеийн янз бүрийн салбар чиглэлийн хүмүүсээр төлөөлүүлэн оруулжээ.  

Монголын түүхийн эрт, эдүгээх 33 соён гэгээрүүлэгч

Тагнуулын үйл хэрэг гэдэг бол олон хүний итгэлцэл, нягт хамтын ажиллагааны үр дүн байдаг бөгөөд тэд ихэвчлэн хэзээ ч олон түмэнд ил гарч алдаршихгүй хувь заяаг эгнэгт сонгосон байдаг. Улс орны хувь заяа хаашаа ч эргэж болзошгүй хүнд хэцүү цагуудад өндөр хэмжээнд бэлтгэгдсэн тагнуулчдыг хилийн чанадад илгээн, гүн халхавчтайгаар үүрэг гүйцэтгүүлж, бахдам амжилтанд хүрч байсныг олон нийт бодит байдлаар нь биш уран сайхнаар бага сага төсөөлөхөөс хэтэрдэгггүй нь тусгай албаны хатуу ширүүн онцлог билээ. Монголчууд түүхэндээ цөөн хүчээр дайснаа илүүрхэн дарж байсан нь чухамдаа тагнуулын арга ажиллагааг гарамгай эзэмшиж, хэрэглэж ирсний илрэл болохыг эрхэм уншигч та энэхүү номоос уншиж ойлгох болно.  

Монголчуудын түүхэнд тодорсон 33 тагнуулч, тагнуулын зүтгэлтэн

Дэлхийг таран захирсан монголчуудын өвөг дээдэс Ойрхи Дорнод, Дундад Ази, Энэтхэг гэх мэтчилэн газар, газрын язгууртан дээдсийн уг гарвал болж шингэснийг өгүүлэх юун. Харин гурван голын эхээ сахин үлдсэн монголчуудын энэ бүх адармаатай сөхөрч, боссон түүхэнд дотоод, гадаадын олон хүчин зүйлс үйлчилж ирсний дотор гадаадын хүмүүсийн гүйцэтгэсэн эерэг болоод сөрөг үүрэг эрхгүй сонирхол татахуйц юм. Тэд төрийн зүтгэлтэн, цэргийн жанжин, эрдэмтэн судлаач, лам санваартан, аялагч жуулчин, улс төрийн бодлоготон, дипломатч, тагнуулч наймаачин гэх мэтийн олон янзын дүр төрхтэй байсан ч монголчуудын түүхийг хэлбэршүүлэхэд гүн гүнзгий ул мөрөө үлдээжээ.  

Монголын түүхэнд холбогдох эрт, эдүгээх гадаадын 33 хүн

Уг номонд өнгөрсөн түүхэнд адармаатай зам мөрийг туулж, эерэг сөрөг үүрэг гүйцэтгэсэн авч өөрсдийн итгэл үнэмшил, зорилго зорилттой байсан түүхэнд томоохон байр суурь эзэлж байсан хүмүүсийг түүвэрлэн авч, онцлон дурьджээ. Өнөөгийн байр сууринаас үзэхэд тэдний дунд шийдсэн эсэргүү этгээд, гуйвашгүй эх оронч, төөрч будилсан, урваж шарвасан аль аль нь бий.  

Монголын түүхийн эрт, эдүгээх 33 онцлох хүн

Баатар гэдэг бол өргөн агуулгатай ойлголт бөгөөд эгэл жирийн хүнээс эхлээд гарамгай хаад, жанжид хүртэл энэ чанар байх хэдий ч онцлог нь ховорхон заяадаг бөлгөө. Баатрууд аль ч цаг үед, хэн ч байсан гэлээ бусдын чадаагүйг чадаж, зориглоогүйг зориглож иржээ. Энэхүү бэсрэг номонд үндэс угсаа, эх орон, тусгаар тогнолынхоо төлөө амь хайргүй зүтгэсэн үе үеийн баатрууд тэр тусмаа төрийн том зүтгэлтнүүдээс авахуулаад жирийн байлдагчийг хүртэл оруулсан болно. Болж өнгөрсөн аливаа түүхийн баримтыг нягтлан үзэхэд бусдад үлгэр дуурайл болсон жинхэнэ баатар хүн ямагт ховор таардаг ч тэр хэмжээгээрээ бусдыг их үйлсэд уриалж, түүчээлж, тэмцэж ирсэн байна.  

Монголын түүхийн эрт, эдүгээх 33 баатар эр

Энэ номонд монголчуудын оройлон явуулсан түүхэн тулааны явц, өрнөлийг харуулах гэхээсээ илүү энэхүү тулалдаан үүдэн гарах нөхцөл шалтгаан, учир зүй, оролцогч тал, үлдсэн үр дагаврыг ямар нэг хэмжээгээр тайлбарлан өгүүлэхийг зорьжээ. Мөн сонирхолтой болгох үүднээс түүхийн сурвалж бичгүүдэд байнга дурьдагддаг элдэв нэр томьёо, үйл явдлыг энгийн ойлгомжтой өгүүлсэн байна. Түүхэн тулаануудыг он дарааллын дагуу байрлуулж, хоорондын учир зүйг тайлбарлахыг оролдсон ба түүхэн ач холбогдлоороо томоохонд тооцогдох гучин гурван тулааныг оруулсан аж. Эрхэм уншигч та бүхэн хүчирхэг, идэрхэг явсан өвөг дээдсийнхээ их үйл хэргийг эргэцүүлж, эх түүхээрээ бахархах нь дамжиггүй.  

Монголчуудын түүхэнд үлдээсэн 33 цуут тулалдаан

Монголын түүх алдар цуутай, хүчирхэг дайчин, эрх мэдэлтэй, эрдэм оюунтай эмэгтэйчүүдээр арвин баялаг билээ. Харин тэдгээр гайхамшигт эмэгтэйчүүд ихэвчлэн төрийн зүтгэлтэн, хаад дээдсийн хатад мөн тэдгээрийн эх, басхүү охид байж үр хүүхэд, эр нөхөр, эцэг өвгөд, улс орныхоо ариун үйл хэргийн төлөө амь хайргүй тэмцэж явсан байх юм. Эдгээр домогт хатад харьд очсон ч, зарим тохиолдолд харь гаралтай байсан ч чухамхүү монголоор овоглож байснаараа ямар ч эмэгтэй хүн урьд өмнө эдэлж байгаагүй агуу их эрх мэдлийг гартаа зангидаж, төрийг залуурдаж явжээ.  

Монголын түүхийн эрт, эдүгээх 33 домогт хатад

XVI зууны үед Умард Монголд 13 отог захирч байсан Батмөнх даян хааны отгон хөвгүүн Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн долоон хөвгүүн Халхыг хуваан захирсан үеэс эхлээд Долоон хошууны эрийн гурван наадам үүсчээ. Манж дайчин улсад дагаар орсны дараа ч Долоон хошуу наадмаа тасралтгүй хийж ирсэн бөгөөд ихэвчлэн гурван жил тутам явуулдаг байснаа, наймдугаар Богд Жавзандамбын үед бараг жил бүр Долоо хошуу даншиг наадам хийдэг болжээ. Хожмоо барилдах нийт бөхчүүлийг дөрвөн аймаг, шавь таван газраас дуудаж ирүүлэн барилдуулдаг байсан тул улсын чанартай наадам болсон байна. Энэ үеэс бөхчүүлийн нэр ус, барилдааны амжилт зэрэг нь харьцангуй сайн тэмдэглэгдэн үлджээ. Энэ ном түүхийн танин мэдэхүйн зорилготойн дээр их төлөв эртний бөхчүүлийг түлхүү оруулан тэдэнд тохиолдсон сонин явдал, жигтэй хууч яриа, баримт сэлтийг шигтгэсэн байна.  

Монголын түүхийн эрт эдүгээх 33 домогт бөх

Хүн төрөлхтний буурал түүх бүхэлдээ хэн нэгэн хаад, жанжидын үйл хэрэг мэт агаад олонх тохиолдолд тэдний хувь заяаны тусгал нь ард түмний хувь заяа байсаар иржээ. Хүнд хэцүү, хувь заяа дэнсэлсэн цаг үедээ цэргийн хосгүй жанжин, хаад ноёдыг төрүүлж чадсан улс түмнүүд түүхэнд мөнхийн алдраа дуурсгаж, бусад улс орнуудад хүсэл зоригоо тулган, нийтийн түүхийг бүтээж ирсэн болой. Суут жанжин хэмээгдэхийн маргашгүй шалгуур бол цаг хугацааны сорилыг даван туулж, бидний үед хүрч ирсэн тэдний алдар гавъяа юм. Энэ номонд басхүү хүмүүсийн тэр болгон мэддэггүй боловч түүхэнд ул мөрөө тодхон үлдээсэн агуу жанждын үйл хэргийг оруулсан байна.  

Монгол түүхийн эрт, эдүгээх 33 товчоон