Уг нэвтэрхий толиос та газарзүйн анхны нээлтүүд, дэлхий бөөрөнхий болох тухай грекүүдийн үзэл бодол, Марко Пологийн ном, нийтэд мэдэгдээгүй аялал, Васко да Гамагийн аялал, Их мөрөн Амазонкийг нээсэн тухай, хойд зүгт хийсэн Витус Берингийн агуу их экспедиц, оросын газарзүйн нийгэмлэг ба түүний экспедицүүд, монголын нэрт газарзүйч эрдэмтэд, XX зууны гайхалтай аялалуудад зүй ёсоор тооцогдох Хойд туйлийг агаараар туулсан тухай, анхны хөвөгч мөсөн дээр аялагчид болох Иван Папанин болон Отто Шмидт нарын тухай, дэлхий гараг болох нь, цас мөс, уур амьсгал, хөрс, ургамал ба амьтны ертөнц, амьтад хэрхэн аялдаг, газар зүйн бүс ба ландшафт, газрын зураг, ертөнцийг танин мэдэх арга зэрэг өргөн хүрээний сонирхолтой мэдээ мэдээллийг авах болно.  

Газарзүй

Уг нэвтэрхий толиос та эртний хүмүүсийн үүслээс авахуулаад неандарталь хүн, оюун ухаант хүн, урлагийн үүсэл, мал аж ахуй, гар үйлдвэр, овог аймаг, оюуны соёлын үүсэл хөгжил, Эртний дорно дахины улсууд болох Шумер, Вавилон, Эртний Египет, Финикийн хот улсууд, Эртний Иран, Энэтхэг, Япон, Хятад, Грек, Ром зэрэг улсууд, Дундад зууны улсууд болоод шинэ ертөнцийг нээсэн тухай, Византийн ертөнц, Төв Азийн нүүдэлчид, Шинэ цагийн Европ ба Америк гээд бүхий л цаг үеийн улс орнуудын түүхийн талаарх сонирхолтой мэдээ, мэдээлэл олж унших болно.  

Дэлхийн түүх

Уг нэвтэрхий тольд амьдрал гэж юу болох, амьдралын үүсэл, амьд биеийн өвөрмөц чанар, дотоод орчин, амьд бие юунаас бүтдэг, түүний өсөлт, хөдөлгөөн, үржил, удамшил, ген, эсийг хэрхэн нээсэн, амьсгалын олон хэлхээ урвал, гурван их хувьсгал, эволюци, түүний анхны сургааль, бичил амьд биетүүд, гэрэлт болон махчин бактери, мөөгний эгэл жирийн бөгөөд нууцлагдмал ертөнц, ургамлын биеийн бүтэц, ногоон ургамлын амьдрал, ургамлын олон янз байдал, сээр нуруутай болон сээр нуруугүй амьтад, хоёр нутагтан, мөлхөгчид, жигүүртэн шувууд, сүүгээр бойжигчдын анги зэрэг олон төрөл зүйлийн ургамал амьтдын талаар сонирхолтой тоо баримт, фото зураг бүхий өргөн мэдээ мэдээллийг багтаажээ.  

Биологи 

Уг нэвтэрхий толийг Соёмбо пресс хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргаж байгаа бөгөөд эртний египетийн уран зохиолын анхны дурсгалууд болох Пирамидийн бичээсүүд, Синухетийн тууж, Уран хэлт тариачны үлгэр, вавилоны уран зохиолын дээжис Ертөнцийн үүслийн тухай вавилоны домог, Хильгамешийн туулиас эхлээд дундад зууны үеийн хятадын уран зохиолын алдартай зохиолуудад зүй ёсоор тооцогддог 'Шүй Ху Жуан' буюу Сүн улсын Хүйтэн уулын бичиг , Баруун этгээдэд зорчсон тэмдэглэл, Сонгодог уран зохиолын дээж Цовдлуулсан Прометей, тухайн үеийн нэрт зохиолчид Эсхил, Эврипид, Аристотель гээд XX зууны үе хүртэлх эртний грек, ром, монгол, орос, хятад, солонгос, англи, америк, испани, итали зэрэг өрнө дорнын уран зохиолын нэрт төлөөлөгчид, тэдгээрийн бүтээл туурвил, уран зохиолын төрөл зүйл, дотоод бүтэц, үнэт чанар, хэл дүрслэлийн уламжлал, шинэчлэлийн талаар өгүүлсэн сонирхолтой бүтээл болжээ.  

Уран зохиол

Нүүдэлчин ард түмний ахуй, соёлын өвөрмөц онцлогоос болж тэдэнд төрийн хуулиас илүү ардын зан заншлын ёс буюу түмний хууль илүү хүчтэй, үр нөлөөтэй үйлчилдэг. Тиймээс мянга мянган он дамжин өвлөн уламжилсан ард түмнийхээ ёс заншлын ухааныг өдөр, цаг, хором, мөч бүр сурч судлан, амьдрал ахуй, харилцаандаа ёсчлон биелүүлж дагаж мөрдөх нь ялангуяа хүн болж төлөвшиж буй залуучуудад эрхэм билээ. Уг бүтээлд утга бэлгэдэл, хорио цээр, Тэнгэр шүтлэг, бэлгэдэл, Чингис хааныг дээдлэн шүтэх ёс, зан үйл, Одон зурхайн шүтлэг, бэлгэдэлтэй холбоотой ёс заншил, Монголчуудын газар эх, шүтлэг бэлгэдэл, Монгол ухаан, бэлгэдэл, Монгол хувцасны түүх, монгол урлал, урлаг, уламжлал, Монгол аж ахуйн ёс, Байгаль шинжин таних ухаан, Монголчуудын нүүдэллэх ёс заншил зэрэг ёс заншлын дээжээс толилуулж байна.  

Монгол ёс заншил, утга бэлгэдэл, хорио цээр 

Мэдээллийн зуунд хүн төрөлхтний бүтээсэн мэдлэгийн ихэнх хэсэг нь тоон хэлбэрт шилжиж, тэдгээрийг хүмүүс компьютерээр боловсруулж, мэдээллийн сүлжээгээр дамжуулан, дэлхийн аль ч өнцөг буланд хүргэх болжээ. Бичвэр, зураг, фильм, аудио бичлэг зэрэг өмнөх үеийн хуримтлуулсан асар их хэмжээний мэдээллийг аажмаар тоон хэлбэрт шилжүүлсээр байна. Уг нэвтэрхий тольд мэдээллийн кодчлол, алгоритм ба програм, програмчлалын онол, програмчлалын хэл, мэдээлэл хадгалалт ба боловсруулалт, компьютерийн үйлдлийн систем, интернет, компьютерийн үүсэл хөгжил, оюуны үйл ажиллагааны автоматжуулалт зэрэг ойлголтын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг багтаажээ.  

Мэдээлэл зүй 

Энэ дэлхий дээр хүн яаж үүссэн, хамгийн анхны техник ямар байсан тухай хүмүүс маш удаан хугацаанд хангалттай төсөөлөлгүй явж иржээ. Зөвхөн түүхийн шинэ шинжлэх ухаанууд үүссэнээр хүний гарал үүсэл, материаллаг соёлын хөгжлийн тухай анхны үнэн магадтай мэдлэг гарч ирсэн байна. Энэхүү нэвтэрхий толиос та бүхэн чулуун зэвсгийн үеийн хөдөлмөрийн багаж зэвсгээс эхлээд эртний газар тариалангийн соёл иргэншлийн техникийн ололтууд, Эртний Грек, Ромын техник, Сэргэн мандалтын үеийн техникийн санаанууд, Шинжлэх ухаан ба шинэ үеийн техник, Орчин үеийн техник, Бодис ба энерги болоод бүх салбарын техникийн үүсэл, хөгжил, нээлт, ололт амжилтуудын талаар маш их зүйлийг мэдэж авах болно.  

Техник

Энэхүү нэвтэрхий тольд хими гэдэг үгийн үүслээс эхлээд эрт цагаас XX зуун хүртэлх химийн салбарын гол гол төлөөлөгчид, тэдний томоохон нээлтүүд болон монголын химийн түүх, тэр дундаа 1921 оны хувьсгалаас хойш шинээр байгуулагдсан анхны химийн лаборатори, туршилт шинжилгээний газрууд, улмаар ЗХУ-аас мэргэжилтэн багш нарыг урьж ажиллуулж байсан тухай, УИС-ын химийн ангийн анхны төгсөгчид, 1946 оноос ЗХУ болон гадаад орнуудад манай эрдэмтдийн эрдмийн зэрэг хамгаалж байсан түүх гээд үе үеийн химичдын намтар, уран бүтээл болон химийн шинжлэх ухааны ерөнхий ойлголт болох атомын бүтэц, физикийн үзэгдэл ба химийн урвал, урвалын дулаан, атомын цөмийн хувирал, бордооноос хор хүртэл, үнэрээрээ танигддаг аминууд, органик молекулууд, бид юу ууж, юугаар амьсгалдаг, бидний хөл дор юу байдаг гэх мэт олон сонирхолтой асуултын хариулт, сэдвүүдийг багтаасан байна.  

Хими

Монголд цэрэг арми бусад улс орныхтой адил анх бие даасан овог аймгууд үүсэн бий болж, тэдгээрийн тэргүүлэгчид гадны халдлагаас хамгаалах, харь овгийг байлдан дайлах зорилгоор хатгалдан тулалдах авьяас чадвартай хүмүүсийг сонгон тусгай баг бүрдүүлэх болсон үеэс үүсэн буй болжээ. Энэхүү нэвтэрхий тольд Монгол цэргийн түүхийг Хүннү, Сяньбигаас эхлээд Их Монгол улс, Чингис хаан, Юань улсыг дамнуулан Тусгаар тогтносон Монгол улс, Дэлхийн II дайны үе, Ардчилсан нийгмийн үеийн Монгол улсын зэвсэгт хүчин хүртэлх цаг хугацааг хамруулан тухайн үеийн төр, цэргийн зохион байгуулалт, зэр зэвсэг, явуулсан дайн байлдаан, тэмцэл тулаан, цэргийн урлагийн уламжлал, хөгжил болон домогт жанжинууд, баатарлаг ялалтуудын талаар маш дэлгэрэнгүй авч үзжээ.  

Монгол цэргийн түүх

Монгол орон өргөн уудам нутагтай бөгөөд байгалийн тогтоц нь олон янз тул өндөр уул, хээр тал, ой мод, говь цөл хосолсоны ачаар амьтны аймаг нь баялаг билээ. Өндөр уул нурууд олонтой тул тэдгээрт босоо бүсшил бий болж, бүс бүслүүр дотор ч амьдрах орчны олон янз байдал илэрдэг тул тэнд олон зүйлийн амьтад байршин амьдрах тохиромжтой нөхцөл бүрэлджээ. Монгол оронд өндөр уулын тагийн бүслүүрээс эхлээд цөлийн бүс хүртэлх бүх бүс бүслүүрийн амьтад тархан амьдардаг онцлогтой.   Ургамлын аймгийн судалгаа маш олон хүн эрдэмтдийн хүч, хөрөнгө, хугацаа шаарддаг. Монгол орны ургамлын аймгийн судалгааг 1830-40-өөд оноос Орос, Сибирийн эрдэмтэн, судлаачид, жуулчид эхэлсэн байдаг. Харин 1942 онд МУИС байгуулагдаж дээд мэргэжилтэй ургамал судлаачдыг бэлтгэж эхэлсэн, Зөвлөлт Улсад суралцаж дээд мэргэжил эзэмшсэн мэргэжилтэн залуус эх орондоо 50-иад оны сүүлчээр эргэн ирж, 1969 онд ШУА байгуулагдсанаар Монгол орны ургамал судлалын ажил улам өргөжсөн байна. Энэхүү бүтээл нь ургамал, амьтны баялагаа танин мэдэх, зохистой ашиглах, цаашдын судалгаа хайх чиг баримжаа болох ач холбогдолтой юм.  

Монгол орны ургамал, амьтан 

Энэхүү нэвтэрхий толийг Соёмбо пресс хэвлэлийн газраас эрхлэн түүх, газарзүй, хими, физик зэрэг байгалийн болон хүмүүнлэгийн шинжлэх ухааны салбаруудыг хамруулан цувралаар гаргаж байгаа билээ. Уг цувралд хэл гэж юу вэ?, хэлний үүсэл, ангилал, хэлний үүрэг, хэл-сэтэхүй, хүний хэл ба амьтдын харилцах хэв маяг, хэл шинжлэлийн түүх, үг, үгийн сан, хэлзүй, бүтээвэр, эх, найруулга зүй, монгол судлал, нутгийн аялгуу судлал, монгол хэлний түүхийн судалгааны тойм зэрэг маш өргөн ойлголтуудыг хамарсан байна.  

Хэл шинжлэл

Уг толинд шинжлэх ухаан хэзээ үүссэн, ертөнцийн анхны физик зураглал, байгаль гэж юу болох, хоосон гэж байхгүй, ертөнцийг үзэх хоёр үзэл, молекулуудын харилцан үйлчлэл, конденсачлагдсан төлөв, цөмийг нээсэн нь, цөмийн орны квант, цахилгаан соронзон харилцан үйлчлэл, орон зай, цаг хугацааг нээсэн тухай, матери, хөдөлгөөний хууль, эрчлүүрийн нууц, хий ба шингэний хөдөлгөөн, агуу цуврал нээлтүүд, гэрлийн ойлт, хугарал, дулаан, энерги, эгэл бөөмийн физикийн ялгуусан ялалт, синергетик гээд олон олон сонирхолтой онол үзэл баримтлал нээлтүүд болон физик бие даасан шинжлэх ухаан болон хөгжихөд гол үүрэг гүйцэтгэсэн Галилео Галилейгээс авахуулаад Исаак Ньютон, Альберт Эйнштейн, Нильс Бор, Поль Дирак зэрэг олон арван эрдэмтдийн үзэл бодол, нээлт, хувьсгал, агуу он жилүүдийн тухай өгүүлжээ.  

Физик 

Энэхүү нэвтэрхий тольд астрономийн ухааны нэн эртнээс өнөөг хүртэл хөгжиж ирсэн түүхэн замнал, тэр дунд монголчуудын оруулсан хувь нэмэр, ажиглалт судалгаа, багаж төхөөрөмж, манай нар, нарны аймаг, гараг эрхэст, сүүлт од, солир, манай болоод гадны галактик, орчлонгийн үүсэл түүний бүтэц, хөгжил хувьслын талаар өргөн дэлгэр ойлголтыг өгнө. Түүнчлэн одот орчлонд явагддаг олон сонирхолтой үзэгдлүүд, тэдгээрийн мөн чанар, хөдлөл хувьслын хуульзүйтэй танилцуулахын зэрэгцээ одоогоор хараахан бүрэн танигдаагүй 'хар нүх', 'нейтрон од', 'тэлэгч орчлон', 'агшигч орчлон', 'гаднын соёлт ертөнц'-ийн асуудал зэрэг олон сонирхолтой асуудлын талаарх эрдэмтэн судлаачдын шинжлэх ухааны өнөөгийн төсөөллийг тодруулан авч үзсэн болно.  

Астрономи

Энэхүү нэвтэрхий толинд тоог бичих хуучны тогтолцоонууд, ром цифрүүд, Майяагийн индианчуудын тоолол, анхны сурах бичгүүд, Эртний грекийн агуу эрдэмтэн Пифагор ба түүний сургууль, Эртний грек ромын математик, сампин дээрх арифметик, агуу нээлтүүд, нууц томъёонууд, үсгэн тэмдэглэгээний үүсэл, логарифмыг нээсэн, талбайг тооцоолох, төөрөгдөл ба дээд амжилтууд, тайлагдашгүй томъёолол, гинжин бутархай, өнцгийг гурван тэнцүү хуваах, дугуйг квадратчилах, огторгуйн биетүүдийг дүрслэх нь, гайхамшигт муруйнууд, математик баталгаа, оршин байхыг батлах нь, адилтгал үнэн томъёонууд зэрэг математикийн шинжлэх ухааны нарийн төвөгтэй басхүү сонирхолтой тоо баримт, мэдээ мэдээллийг оруулсан байна.  

Математик

Энэхүү нэвтэрхий толь нь тухайн салбар шинжлэх ухааны талаарх хамгийн өргөн хамгийн түгээмэл ойлголттой танилцуулахад зориулагдсан юм. Тиймээс шинжлэх ухааны ямар ч салбар ойлгоход хэцүү, зөвхөн цөөн тооны хүний сонирхдог зүйл биш харин бидний амьдралд хамгийн ойр хамгийн хэрэгцээтэй зүйл гэдгийг мэдүүлэхэд толь бичгийн зохиолчид зорьж ажиллала  

Эдийн засаг

Таны гартаа барьж буй энэхүү нэвтэрхий толь нь тухайн салбар шинжлэх ухааны талаарх хамгийн өргөн, хамгийн түгээмэл ойлголттой танилцуулахад зориулагдсан юм. Тиймээс шинжлэх ухааны ямар ч салбар ойлгоход хэцүү, зөвхөн цөөн тооны хүний сонирхдог зүйл биш, харин бидний амьдралд хамгийн ойр, хамгийн хэрэгцээтэй зүйл гэдгийг мэдүүлэхэд толь бичгийн зохиогчид зорьж ажиллалаа. Ингэхдээ тухайн салбар шинжлэх ухааны түүх, ерөнхий ойлголт, эрдэмтэн судлаач, судалгааны арга, томьёо , тодорхойлолт, тэгшитгэл, бодлого, зураг, хүснэгт зэргийг хамруулж, янз бүрийн түвшний боловсрол бүхий ямар ч хүн уншиж ашиглахад хялбар, бас сонирхолтой байхаар зохиов. Гэхдээ, асуудлын гүнд орох тусам тодруулах юм улам их болдог тул толь бичигт хараахан тусгагдаагүй зүйл байвал мэргэжлийн, тусгай ном хэвлэлээс лавлаж тодруулна буй заа. Өөрөөр хэлбэл толь бичгийн боть тус бүр тухайн шинжлэх ухаан төлөвшсөн түүх, түүний үндэс, үндсэн ойлголтуудын талаар дэлгэрэнгүй танилцуулах боловч илүү мэргэжлийн түвшинд олж авах зүйлсийг орхисон болохыг анхаарна уу. Шинжлэх ухааны бүхий л салбарт амжилт гаргах боломж бага боловч аливаа асуудалд шинжлэх ухаанчаар ханддаг, юм, үзэгдлийн мөн чанарыг шинжлэх ухааны үүднээс танин мэддэг байж өнөөдрийн энэ ертөнцөд өөрийнхөө байр суурийг тодорхойлон, мухар сүсэг, мунхруулал, тэнэглэлээс хол явахад тань энэхүү толь бичиг туслах болно. Шинжлэх ухаанч мэдлэгийн үндэс ажиглалтаас эхэлдэг гэдэг. Уншигч Та өөрийнхөө ажиглалтыг бидний өргөн барьж буй толь бичгийн мэдлэгээр баталгаажуулан шинжлэх ухааны гэрэлт замаар итгэлтэйхэн алхахыг хүсэн ерөөе. Хэрэв шинжлэх ухаанд нэрээ мөнхөлсөн хэн нэгэн байгаагүй бол тухайн шинжлэх ухаан ийм байхгүй байсан нь мэдээж. Гэхдээ одоогийнхоосоо сайн байх байсан уу, муу байх байсан уу? Энэ асуулт л харин нээлттэй үлдэж байна даа.

Дэлхийн соёл

Монголын бэлчээрийн мал аж ахуй бидний өвөг дээдсийн оюун ухаан, хөдөлмөрөөр бий болсон их баялаг, үнэт өв, тусгаар тогтнолын баталгаа, эдийн засгийн тулгуур, тогтвортой хөгжлийн эх сурвалж юм. Дэлхий дахин даяаршиж байгаа өнөө үед хүний сэтгэлзүй, амьдралын орчин, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал ихээхэн өөрчлөгдсөнөөр хотжих үйл явц хүчтэй нэмэгдэж шинэ зууны эзэд маань уламжлалт өв соёлоо мартан, хөндийрч хатуухан хэлбэл “Маханд дуртай, Малд дургүй” болох хандлага ажиглагдаж байна. Тиймээс бидний хэдэн эрдэмтэд нүүдлийн мал аж ахуйн уламжлалт өв соёлыг хойч үедээ таниулан сурталчлах, түгээн дэлгэрүүлэх тэнүүн сэтгэл тээн мал аж ахуйн шинжлэх ухааны ерөнхий ойлголтыг томьёолон тайлбар үйлдэж, зургаар баталгаажуулан хүүхэд залуусаас хөгшид хөвөө, бичгийн хүмүүн ч уншиж ашиглахад хялбар дөт байхаар энэхүү бүтээлийг туурвилаа. Тэрчлэн тус толь бичигт Монгол улсын мал аж ахуйн салбарын хөгжилд хүмүүний ухамсарт амьдралаа зориулсан эрдэмтдийн бүтээлийг бүхэлд нь багтаах сэтгэл тээн, мал аж ахуйн шинжлэх ухааны тогтсон нэр томьёо, үндсэн ойлголтуудын талаар дэлгэрэнгүй таниулахыг хичээсэн агаад юмс үзэгдлийн мөн чанар, дүймэл утгыг шинжлэх ухааны үүднээс танин мэддэг байхад уншигч авхай таны ширээний ном, дотнын туслах байх ажаамуу. Уншигч авхай та таван хошуу мал хийгээд орчин цагт шинэ тутам хөгжиж буй зарим аж ахуйн амьтдын нас, хүйс, зүс, мал амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний нэр төрөл, бүтээгдэхүүн хийх аргачлал зэрэг мал аж ахуйтай холбогдох өв соёлыг үр хойчдоо түгээн дэлгэрүүлэхийг хүсье