Яруу найрагч, зохиолч, жүжгийн зохиолч Хенрих фон Клайст нь цөөхөн бүтээл үлдээж, гучин дөрөвхөн насалсан ч германы томоохон сонгодог зохиолчдын тоонд зүй ёсоор ордог. Түүний өөд болсны хоёр зуун жилийн ой тохиосон 2012 оныг Герман даяар Клайстын жил болгон тэмдэглэсэн билээ. Клайстын бичиж үлдээсэн найман туужаас хамгийн алдартай нь энэхүү “Михаэль Коольхаас” юм. Адууны наймаачин Михаэль Коольхаас XVI зууны дунд үеийн Севенна нутгийн хамгийн баян хүмүүсийн нэг байлаа. Тэрээр нэр нөлөөтэй, олон хүн атаархам хүндтэй байр сууриа шударга хөдөлмөрөөрөө олж авчээ. Шударга журамтай Коольхаасын гэр бүл, ойр дотнынхон, зарц ажилчид нь түүний бат найдвартай өмөг түшигт жаргалтай сайхан амьдарч байлаа. Михаэль шударга бус явдлыг үзэж чаддаггүй нэгэн байв. Шударга бус явдалтай халз тулгарсан Коольхаас өөрийн хүчээр эрхээ хамгаалж, нэр төрийг нь гишгэчин доромжилсон хүмүүсийг залхаахаар шийднэ. Тэр хуурч мэхлэх замаар хилэн хар морьдыг нь авч, зарцыг нь хэрцгийгээр занчсан язгууртнаас өшөөгөө авахыг хүсжээ. Михаэль эхэндээ хууль ёсны хүрээнд тэмцэж шүүхэд гомдлоо гаргасан боловч өнөө язгууртны хүчирхэг өмөг түшиг болсон эрхтэн дархтнууд хэргийг нь эс хэрэгсэж гомдлыг нь буцаажээ. Тэгээд Коольхаас үнэн мөнөө олохын тулд их цэрэг цуглуулан тэмцэж жинхэнэ дайн дэгдээнэ. Хот тосгодыг шатаан дээрэмдэж, өөрийг нь гомдоосон этгээдүүдийг залхаан цээрлүүлнэ. Харин энэ хооронд Михаэль шударга журамт иргэнээс харгис хэрцгий дээрэмчин, төр засагт аюултай этгээд болон хувирснаа өөрөө ч мэдсэнгүй... Михаэль Коолхаас гэж хэн бэ? Хээл хахуульд автсан улсад шударга ёсыг тогтоохоор шийдсэн аймшиггүй хувьсгалч уу? Эсвэл зүгээр л нэг увайгүй террорист уу? Энэхүү асуулт дэлхийн уншигчдыг хоёр талцуулж маргалдуулсаар. Харин таны хариулт ямар байх бол?

Михаэль Коолхаас

Крейцерийн сонат анх 1980 онд хэвлэгдсэн даруйдаа Оросын ном хэвлэлийг хянах газрын цензурт өртөж байжээ. Крейцерийн сонат-ын хувьд галт тэргэнд суусан гурван зорчигч хайр дурлал, гэрлэлт, салалтын тухай эрчтэй яриа өрнүүлж, өөрт тохиолдсон явдлаа хүүрнэж байгаагаар үйл явдал эхэлнэ. Тэдний яриаг сонсох зорчигчид энэхүү туужийн хүүрнэгчээс гадна түгшсэн төрхтэй, царайлаг залуу эр Позднышев байх аж. Позднышев эхнэрээ бусадтай хардаж, амийг нь хөнөөгөөд ер удаагүй байгааг уншигч удалгүй олж мэднэ. Эхнэртээ араар тавиулсан эр нөхөр Позднышев нэр төрөө хамгаалж энэ хэргийг үйлдсэн гэж шүүгч үзсэн учир тэр энэ хэрэгтээ ямар нэг ял хүртээгүй байна. Шөнө болж зорчигчид галт тэрэгнээс буусны дараа Позднышев, эсрэг талын суудал дээр суусан энэ зохиолын нэргүй хүүрнэгч хоёр л үлдэж, Позднышев энэхүү хүүрнэгчид өөрийн түүхээ өгүүлнэ. Тэр гэрлэлтээс өмнөх замбараагүй амьдралаа, хуримаа хийсэн өдрөө, эхнэртэйгээ өнгөрүүлсэн хэрүүл уруул дүүрэн амьдралаа, эцэст нь түүнийг хэрхэн хөнөөснөө ярина.Галт тэргэнд болж буй үйл явдлын өгүүлэмжид багтаж, жаазалсан хүүрнэлийн нэг хэсэг болсон Позднышевын энэхүү яриа уг зохиолын гол агуулгыг бүрдүүлнэ. Хартай эрийн төөрөгдөл, шаналлыг Крейцерийн сонат шиг ийм өр өвдөм үнэмшилтэйгээр дүрсэлсэн зохиол ховор. Сэтгэлийн ийм мэдрэмжийг мэдэх аливаа уншигч Толстойн хүмүүний сэтгэл зүйг ямар нарийн, оновчтой дүрсэлснийг анзаарах төдийгүй энэ зохиол ч сэтгэлээс нь тийм амар гарахгүй буй за.

Крейцерийн Сонат

Номын эхний бүлэгт, уншигч, Мо Янийг санагдуулам гол хүүрнэгчээс гадна хоёр туслах дүртэй танилцана. Энэ туслах дүрүүд нь Мо Янийн ангийн хамгийн хөөрхөн охин, түүний ширээний найз байсан Лү Вэньли, Мо Яньтай олон талаараа төстэй Хэ Жиү хоёр юм. Мо Янийн нэгэн адилаар Хэ Жиү ч багшдаа хүндэтгэлгүй хандсан гэх шалтгаанаар сургуулиас хөөгддөг. Мо Янийн нэгэн адилаар Хэ Жиү ч нийгэмд зиндаа ахих арга замаа олохыг амьдралын гол зорилгоо болсон нэгэн ажээ. Үүнээс гадна, энэ хоёр хөвгүүн хоёулаа Газ-51 ачааны тэрэгт маш дуртай билээ. Номд дахин дахин дурдагдах, гурав дахь туслах дүр ч гэж хэлж болмоор энэ ачааны тэрэг манай хоёр хөвгүүнд эх оронч утга агуулгатай кинонуудыг сануулдгаас гадна, хөөрхөн охин Лү Вэньлигийн аав ч ийм машин жолооддог юм. Тодорхой хэлбэл, Лү Вэньли, Хэ Жиү, Газ-51 ачааны тэрэг гурвын хувь тавилан гол дүрийн хувь тавилантай гарцаагүй байдлаар холбогдож, харьцангуй шинэ үеийн Хятад орны түүхийг тольдон харуулна. Энэхүү бяцхан номыг, нэг талаас, Хятадаас анх удаа Нобелийн шагнал хүртсэн зохиолчийн намтарчилсан тууж, түүхэн бүтээл гэсэн өнцгөөс уншиж болох ба нөгөө талаас энэ туужийг уран зохиолын тодорхой зарчмыг, тодруулж хэлбэл Мо Янийн бүтээл туурвих арга барил, онцлогийг тусгасан бүтээл гэж үзэн унших боломжтой юм.

Эргэлт

Өөрийн гэсэн өрөө эссэ нь, Виржиниа Вүүлфийн 1928 оны аравдугаар сард Кэмбрижийн их сургуулийн, зөвхөн эмэгтэйчүүд суралцдаг Гиртон, Ньюнхэм хэмээх хоёр сургуульд уншсан “Эмэгтэйчүүд ба утга зохиол” хэмээх цуврал лекцээс ургаж гарчээ. Вүүльф лекц уншсанаасаа хойших хэдэн сард эссэгээ улам бүр баяжуулж, 1929 онд бие даасан ном болгож хэвлүүлсэн байна.
Монгол хэлнээ анх удаа орчуулагдаж буй энэхүү эссэг феминизм, эмэгтэйчүүдийн эрхийн хөдөлгөөний тухай чухал лавлагааны материалд тооцсоор ирсэн юм. Эссэнийхээ эхэнд, Вүүлф их сургуулиас өөрт нь лекц уншуулах хүсэлт тавьсан “Эмэгтэйчүүд ба утга зохиол” гэсэн гарчгаар лекц бэлдэхэд ямар ямар хүндрэл гарсан тухай ярьдаг. Энэ сэдэв Вүүлфэд асар өргөн хүрээг хамрахуйц үелсэн бүтэцтэй, ялангуяа улс төрийн хувьд маргаан дагуулахуйцаас гадна уламжлалт арга барилаар авч хэлэлцэхэд тун ч ярвигтай санагджээ. Энэ сэдвийг шууд авч хэлэлцэхийн оронд Вүүлф, “намайг энд ирэхээс өмнөх хоёр өдрийн дотор та бүхний надад оноосон хүндхэн сэдэвт дарагдсан би бээр хэрхэн ийм дүгнэлтэд хүрсэн тухай түүхээ, өдөр тутмын амьдралаасаа ургуулан хүүрнэе” гэж шийдсэн байна. Ингэхдээ тэр бээр романч хүний эрх чөлөө, давуу эрхээ ашиглажээ. Вүүлф эссэг нь нэгдүгээр биеэс хүүрнэж буй эрхмийг нь “Мэри Бэтон, Мэри Сэтон, Мэри Кармайкл гэнэ үү, дуртай нэрээрээ л дуудагтун, ямар ч ялгаа байхгүй” гэж уншигчдадаа зөвшөөрөөд, эссэнд өгүүлж буй Оксбриж хэмээх газрыг санаанаасаа зохиосон гэдгээ мэдэгдэнэ. Үүний үр дүнд ердөө эссэ төдийгөөр хязгаарлалгүй тууж гэж үзэж уншиж ч болмоор бүтээл бий болжээ. Гэхдээ жирийн нэг тууж эсвэл романд өмнөх болон тухайн үеийн нийгэмд эмэгтэйчүүдийн эзлэх байр суурийг энэ зохиол дахь шиг тод томруун илчилж, шүүмжилж чадахгүй сэн.
Уншигч бид, зохиолын хүүрнэгчтэй цуг гол даган алхалсан ч, түүнтэй цуг үдийн зоог барьсан ч, аль эсвэл Британийн номын санд хамтдаа судалгаа хийсэн ч оюуны хөдөлмөр эрхлэх, зохиол бүтээл туурвихын тулд тодорхой материаллаг бэлтгэл хангагдсан байх шаардлагатай гэдгийг тэр бидэнд сануулна. Эмэгтэйчүүд өмнө нь утга зохиолын дорвитой бүтээл туурвиагүй гэж үзэж байгаа бол энэ нь дээр дурдсан материаллаг бэлтгэл, урьдчилсан нөхцөл хангагдаагүйгээс үүдэлтэй ажээ.

Өөрийн гэсэн өрөө

Куба загасчин өвгөн Сантьяго наян дөрвөн хоногийн турш нэг ч загас бариагүй ажээ. Өвгөнтэй цуг загасчилдаг хөвгүүний эцэг эх хоёр ийм олон хоногийн турш загас барьж чадаагүй Сантьягог заяа нь хаяасан амьтан гэж үзээд, хүүгээ өөр загасчинд туслуулах болсон юм. Өөрт туслах хүнгүй ганцаар завиндаа суун далай тэнгисээр загасчлахаар явсан Сантьяго өвгөн энэ наян тав дахь өдөр (Эрнест Хемингуэй зохиолоо энэ өдрөөс эхлэн хүүрнэнэ) аз нь гийх байх хэмээн горьдно.&nbsp;Өвгөн тэр өдөр үнэхээр загас барилаа. Барих барихдаа урьд өмнө нь хэзээ ч агнаж байгаагүй тийм том марлин загас барив. Завинаас нь ч урт, лунзгар том энэ загасыг туслагч хүүгийнхээ хамжлагагүйгээр агнах өвгөнд тийм амар байсангүй. Загасанд чирэгдэн далайн тэнгисээр гурван өдөр, гурван шөнө явсны эцэст Сантьяго өвгөн хашир ухаан, тэвчээр, шантрашгүй зангийнхаа ачаар олзоо агнаж чадна. Гэхдээ энэ ан тийм ч өөдрөгөөр дуусахгүй. Зохиолын өнгөц үйл явдлын цаана, юун түрүүнд, энэ зохиол байгаль, хүн хоёрын тэмцлийг өгүүлж байна гэж тайлж уншиж болно. Туужийг ийнхүү тайлж унших юм бол өвгөн Сантьяго, түүний залуу найз хоёр бүх хүн төрөлхтнийг бэлгэднэ. Агуу хүч, гоо сайхан болон өвгөнд учруулсан аюул заналаас нь харахад том загас харин байгалийн бэлгэдэл болж таарна. Ийнхүү зүйрлэж тайлах нь зөв гэж үзэх нэг шалтгааныг туужийн англи нэрээс харж болно. Англи гарчигт, The Old Santiago and the Sea (Өвгөн Сантьяго, тэнгис хоёр) гэж онцгойлон дурдахын оронд The Old Man and the Sea гэж ерөнхийлөн нэрлэжээ. Өөрөөр хэлбэл, “Сантьяго” хэмээх хувь хүний нэрээр бус “Man” (Хүн) хэмээн ерөнхийлөн дурдсан байна. Гарчиг, Сантьяго хэмээх хувь хүний хувь тавиланг бус, харин өдрөөс өдөрт амьд гарах гэж тэмцэх хүн төрөлхтний хувь тавиланг онцгойлжээ.

Өвгөн тэнгис хоёр

Тэрээр багшийн ажилдаа төвлөрөхийг хүссэн ч тосгоны сургуулийн багш нарын эрх мэдлийн өрсөлдөөн, эргэн тойрны жигшил зэвүүцлийг няцаан тэмцэхэд хамаг эрч хүчээ зарцуулахаас өөр аргагүйд хүрнэ. Боловсрол гэдэг ердөө мэдлэг түгээхээр хязгаарлагддаггүйг, багш хүн өөрөө ёсзүйн хэм хэмжээнд захирагдахгүй бол түүний заасан мэдлэг ямар ч үнэ цэнгүй болохыг энэ романд харуулжээ.
Энэхүү зохиолд эцэг эх үр хүүхдийн, нийгэм дэх хүчтэй хийгээд хүчгүй хүмүүсийн, хүн болоод хувь тавилангийн, хотынхон болоод хөдөөгийнхний зэрэг олон янзын тэмцлийг зуун хэдхэн хуудсанд гайхалтай сайн өгүүлсэн бөгөөд тэр бүх тэмцэлд байнга оролцож явдаг дүр нь Боччан юм. Түүнчлэн Боччан тууж нь Соосэки дүрс бичлэгийн эрин үеийг зөгнөн харсан юм шиг нүдэнд харагдтал тод томруун дүрслэлээр бичигдсэн зохиол. Яг л кино үзэж буй мэт. Зохиол нь Боччаны нүдээр харж буй кино дүрс шиг л уншигчдад санагдах бөгөөд Боччан ямагт хүүрнэх болно. Гэвч Боччаны овог нэр нь тодорхойгүй, зохиолд тэрээр “Боччан” буюу агь хүү гэсэн утгатай хоч нэрээр л гарах бөгөөд түүнийг ийн дуудах хүн нь ганцхан Киё. Ингээд харахаар энэхүү туужийн нуугдсан гол дүр нь яах аргагүй Киё болж байна. Киё бол бодлогогүй зөрүүд Боччанд эелдэг ааш, сайхан сэтгэл, уян хатан чанарыг хайрлаж, өөрийгөө эргэцүүлэхэд хүргэдэг цорын ганц орон зай төдийгүй түүний аврал нь юм. Нацүмэ Соосэки энэхүү бүтээлээ зуу гаруй жилийн өмнө туурвисан хэдий ч өнөө хэр үнэ цэнээ алдаагүй, уншигчдад шинэ санаа сэдэл өгсөөр байна.

Боччан

Гэтэл энэ жижиг хотын сургуулийн байшин барилга нь нурах дөхсөн, ангийн багш нь цамцан дээрээ будааны архины толботой, үс зүсээ тордсон эсэх нь ч тодорхойгүй нэгэн агаад удирдсан ангиа Ом Сог Дэ хэмээх сурагчид тэр чигээр нь найдаж орхижээ. Тэрхүү Ом Сог Дэ бусад сурагчаас хэдэн насаар ах ба том биетэй учир бусдыгаа дээрэлхэж, дарангуйлдаг бөгөөд түүнийг эсэргүүцэх хүн үгүй. Харин Хан Бён Тэ л эсэргүүцэлгүйгээр бууж өгөхийг хүссэнгүй. Ийнхүү цааш Ом Сог Дэгийн эсрэг Хан Бён Тэгийн тэмцэл, бүтэлгүйтэл, ангийн хувьсгал зэргийн талаар өгүүлэх болно. Энэхүү туужийг Монсудар хэвлэлийн газраас "Утга зохиол" цувралын X номоор сонгож 2017 онд эрхлэн гаргасан билээ.
Бидний бүдэрсэн баатар хэмээх энэхүү тууж нь хэмжээний хувьд бага ч И Мүн Ёлын олон талт, чухал бүтээлүүдийн нэгд тооцогддог. Энэ туужийг бичихдээ Өмнөд Солонгосын сургуулийн нэгэн анги дахь эрх мэдлийн харилцааг өгүүлэхдээ далд агуулагдах ёгтлол (аллегор) ашиглаагүй сэн бол Солонгос төдийгүй дэлхий дахинаа алдаршихгүй байх сан. Тэгэхээр туужийн ёгт санааг илэрхийлэх элементүүдийг авч үзэхийг хичээе. Туужид гарах Ом Сог Дэгийн дүр цэргийн дэглэмийг төлөөлнө. Тэр бие бялдрын давуу байдлаараа, хүчээр сүрдүүлэн дарамталж, эрх мэдэлд хүрсэн нэгэн. Харин Хан Бён Тэгийн дүр цэргийн дэглэмийн эсрэг зогсдог энгийн иргэдийн тэмцлийг төлөөлнө. Түүний Ом Сог Дэгийн эсрэг тэмцэлд илрэх түүний янз бүрийн сэдэл нь хүмүүсийг шударга бус ноёрхлын эсрэг тэмцэхэд хүргэдэг бардам зан, үзэл суртал, түүнчлэн өөрт ашигтай байх зэрэг шалтгаануудыг харуулна. Ангийн бусад сурагч Солонгосын ард түмний янз бүрийн ашиг сонирхолтой бүлгүүдийг төлөөлнө. Ингэж нэг ангийн бичил нийгмээр цэргийн дэглэмийн үеийн Солонгосын нийгмийг харуулжээ. Түүгээр ч зогсохгүй зөвхөн Солонгосын нийгэмд л хамаарах үйл явдлыг бус, харин дэлхийн аль ч өнцөг буланд өрнөж болох ерөнхий дүр зургийг харуулсан бүтээл болжээ. Хүч чадалтай нэгэн нь бусдыгаа захирч, дарангуйлж буй нийгэмд хүмүүс хэрхэн харилцдаг вэ? Дарлагдсан олонд дарангуйлагчийг эсэргүүцэж, шударга ёсыг тогтооход юу саад болдог вэ? Ийм асуултын хариуг эрэлхийлж буй хүн бүрд энэхүү зохиолоос сурах зүйл их бий.

Манай бүдэрсэн баатар

Газар доороос бичсэн тэмдэглэл зохиолоо Достоевский Европын улсуудаар хоёр дахь удаагаа аялсныхаа дараагаар бичиж, ахынхаа эрхлэн гаргадаг “Эпоха” хэмээх сэтгүүлд анх хэвлүүлжээ. Достоевскийг энэ туужаа бичих үед нь анхны эхнэр Мария Иссаева нь нас барсны дээр өөрөө ч санхүүгийн хүндрэл бэрхшээлтэй нүүр тулсны улмаас сэтгэл санааны хүнд байдалд ороод байсан гэдэг.Достоевскийн Газар доороос бичсэн тэмдэглэл бүтцийн хувьд өөр хоорондоо төдий л холбоогүй хоёр хэсгээс бүрдэнэ. Энэ хоёр хэсгийн аль алийг нь өмнө нь байгууллагад алба хашдаг байсан хэдий ч одоо Санкт Петербургийн захын нэгэн дүүрэгт газар дорх хуучирч муудсан хонгилд нийгмээс тусгаарлагдан амьдарч буй дөчин настай эр буюу “би” баатар хүүрнэж, өөрийн гутранги амьдралын үзлээ уншигчтай хуваалцана. Зохиолын харьцангуй богино эхний бүлэг нь “Газар доор” нэртэй. Энэ бүлгийн “Би бие муутай хүн... Би хорлонтой муухай хүн. Би бас нүдэнд хүйтэн хүн” хэмээсэн эхний өгүүлбэр нь уншигч, судлаачид дунд тун зартай билээ. Үүний дараагаар, туужийн үйл явдал уншигчийн таамаглан хүлээсэн байдлаар өрнөхгүй: харин нэгдүгээр биеийн хүүрнэгчийн өөрийн тухай, түүнтэй нэг үед амьдарч буй хүн зоны тухай, түүнчлэн 1860-аад оны Орос, Европын гэнэн итгэмтгий сэхээтнүүдийн тухай дотоод сэтгэлийн мэтгэлцээнээр үргэлжилнэ.Туужийн эхний хэсэг хүүрнэгчийн дотоод сэтгэлдээ өөртэйгөө мэтгэлцэж буй тухай арван нэгэн богино бүлгээс бүрддэг.Хоёрдугаар хэсэг “би” хүүрнэгчийн ажлынхантайгаа: хэдийгээр оюуны чадамжаараа хүүрнэгчээс маань илүү гарахгүй ч ажил мэргэжилдээ түүнээс хавьгүй илүү дэвшсэн сургуулийн андтайгаа: хэдий үзэн яддаг ч ажлаас хөөчих зориг хүрдэггүй зарц Аполлонтойгоо: түүнчлэн хорин настай биеэ үнэлэгч Лизатай үүсгэсэн харилцааных нь тухай өгүүлнэ. Ердөө хэдхэн өдрийн дотор болоод өнгөрөх энэ хэсгийн үйл явдлууд гол дүр буюу нэгдүгээр биеийн хүүрнэгчийн зан байдлыг уншигчид таниулна. Энэ хэсгийн өрнөл хийгээд сэтгэл түгшим төгсгөлөөс уншигч авгай бээр, “би” баатар маань хэрхэн романы эхэнд өгүүлсэн “эмгэг хуучтай, бас тэгээд муухай ааштай, царай зүс муутай амьтан” болж орхисныг ойлгож авна.

Газар доороос бичсэн тэмдэглэл

Америкийн нэрт зохиолч Трүмэн Капоти 1958 онд Тиффани дахь өглөөний цай (Breakfast at Tiffany’s) романаа хэвлүүлжээ. Тус бүтээл Капотигийн хамгийн өвөрмөц туурвил төдийгүй орчин үеийн сонгодог бүтээлд тооцогдох болсны цаана хоёр шалтгаан бий.&nbsp;Юун түрүүнд дүрслэл, хэмнэлийн хувьд ер бусын онцлог чанартайгаас гадна уншихад тун ойлгомжтой гайхалтай хэв маяг нь үүнд нөлөөлсөн нь гарцаагүй. Хоёрдугаарт, энэхүү богино роман 1940-өөд оны Нью Йорк хотын нийгмийн амьдралыг этгээд хэллэг, хамгийн алдартай хүмүүс болон газруудаар нь дамжуулж тун нарийн няхуур, үнэмшилтэй дүрсэлснээс гадна арвин их бэлгэдэл агуулсан хэр нь нэлээд нийтлэг гэж болохуйц өгүүлэмжтэй билээ.&nbsp;&nbsp;Уг зохиол, 19 настай Холли Гөлайтли (төрөлх нэр нь Луламэй Барнс) болон нэргүй нэгдүгээр биеийн хүүрнэгчтэй үүсгэсэн нөхөрлөлийн тухай. Техасын хөдөө нутагт өссөн Холли Нью Йорк хотод нүүж ирээд удаагүй бөгөөд энд ахимаг насны чинээлэг эрчүүдтэй цагийг өнгөрүүлж, тэдний мөнгөөр амьдардаг аж. Холли хэдий тэдгээр эрчүүдтэй үе үе бэлгийн харилцаанд ордог ч өөрийгөө хэзээ ч биеэ үнэлэгч хэмээн үл тооцно. Нэргүй хүүрнэгч харин зохиолч болохоор Нью Йоркт ирээд удаагүй нэгэн аж. Холли нэг өдөр, гэрт нь ирсэн түрэмгий эрээс зугтаж галын аврах шатаар хүүрнэгчийнд орж ирснээр тэд хоорондоо танилцана. Улмаар тэр хоёр өөр хоорондоо сайн ойлголцож, дотно нөхөрлөнө.&nbsp;Капотигаас энэхүү романаа бичих болсон шалтгааныг нь асуухад тэрээр хариу болгож ийн өгүүлжээ: “Холлигийн тухай бичих болсны минь гол шалтгаан нь, тэр надад үнэхээр таалагддаг байснаас гадна, ертөнцийн нарыг нэгхэн өдөрт үзээд л үрэгдэж алга болдог бяцхан эрвээхий шиг л Нью Йоркт ирээд замхарч оддог тэр залуу охид бүсгүйчүүдийн бэлгэдэл болж байсан юм. Би ийм нэг охиныг хэн ч биш болж үрэгдэн одохоос аварч, түүнийг амьдралд хадгалан авч үлдэхийг хүссэн.”

Тиффани дахь өглөөний цай

Бидний дунд аллага үйлдэгдэж байхад, үүнийг мэдсэн хэр нь ямар ч сэргийлэх арга хэмжээ аваагүй хүн бүр энэ аллагын төлөө хариуцлага хүлээх учиртай юу? Шударга бус явдал гаарч, өдөр тутмын амьдралын нэг хэсэг, хэвийн үзэгдэл гэж тооцогдоход бидний соёлын хэм хэмжээ, зан заншил ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ? Зарлагдсан үхлийн товчоон романы уншигчаас асуух асуултууд, уншигч абугай колумб, монгол, америк, хятад, европ, орос, англи ер хэн байхаас үл хамааран, өнөөдөр ч анх бичигдсэн он жилүүдийнхээ нэгэн адилаар хүчин төгөлдөр хэвээр буй билээ.Нэг өдөр Байардо Сан Роман хэмээх нууцлаг, хараажаар тун баян залуу эрхэм тосгонд хүрэлцэн ирнэ. Тэрээр эхнэр хайж яваа аж. Тосгонд хэсэг хугацаа өнгөрүүлсний дараа, залуу эр сүсэг бишрэлтэй, нэр хүндтэй, үнэнч шударга гэж тосгондоо танигдсан нэгэн айлын Анхела Викарио хэмээх хөөрхөн охинд гэрлэх санал тавина. Хуримын өдрийг товлосны дараа элбэг хангалуун найр наадам хэдэн хоногоор үргэлжилж, тосгон даяар баярлаж цэнгэнэ. Гэтэл хуримын шөнө Байардо Сан Роман сүйт бүсгүй нь онгон биш гэдгийг мэдээд, бүсгүйг төрхөмд нь буцаана. Хуримын шөнөө авааль нөхөртөө гологдон гэртээ харьсан залуу эхнэрийг эх нь аймшигтай зодож, охин дүүтэй нь унтаж ариун биеийг нь “бузарласан” тэрхүү эрийг хоёр ихэр ах нь болох Педро, Пабло нар эрж хайн, олмогцоо хөнөөж, гэр бүлийнхээ нэр хүндийг сэргээхээр шийднэ. Тэр өөдгүй эр чухам хэн бэ гэдгийг охиноос асуухад, охин “Сантьяго Насар” хэмээн хариулдаг...

Зарлагдсан үхлийн товчоон

Мэнсфилд нийтдээ зуу гаруй өгүүллэг бичсэнээ таван түүвэр болгон хэвлүүлснээс гадна мөн олон арван сэтгүүлд өгүүллэгүүд нь гарч байжээ. Тэдгээрээс уран зохиолын чанар чансаа болон уншигдаж, судлагдсан байдлыг харгалзан 12 өгүүллэгийг сонгон энэхүү номд оруулсан болно. Өөр олон ч эмхэтгэл гаргаж болохуйц өргөн сонголт дундаас сорчлон шилэх амаргүй байсныг өгүүлэх юун. Түүврээ 1911 онд бичигдсэн Мухлагийн хүүхэн өгүүллэгээр нь эхлүүлэв. Энэ бол “Ритм” сэтгүүлд нийтлэгдсэн Мэнсфилдийн анхны өгүүллэг юм. Үйл явдал нь Шинэ Зеландын хөдөө нутагт өрнөдөг уг өгүүллэг өнөөг хүртэл түүний хамгийн алдартай зохиолуудынх нь нэгд тооцогддог. Энэ өгүүллэг 1925 онд зохиолчийг нас барсны дараа олны хүртээл болсон Хүүхдэрхүү зан ба бусад өгүүллэг (Something Childish and Other Stories) түүвэрт ч мөн багтжээ. Түүний дараагаар 1920 онд хэвлэгдсэн Төгс аз жаргал ба бусад өгүүллэг түүврээс нь Төгс аз жаргал, Кино, Ноён Режиналдын Пикокийн нэг өдөр хэмээх гурван өгүүллэгийг сонголоо. Эдгээрт Чеховын нөлөө илт мэдрэгддэг. Тус түүврийн эхний бүтээл, олонд сайтар танигдсан Удиртгал өгүүллэг нь хэмжээний хувьд нэлээн урт тул бид энэхүү түүвэртээ багтаасангүй. 1922 онд хэвлэгдсэн Гадаа үдэшлэг ба бусад өгүүллэг түүвэрт багтсан таван өгүүллэгийг үүний дараагаар нь оруулав. Түүврээ нэрлэсэн Гадаа үдэшлэг өгүүллэг нь сонгомол эмхэтгэлүүдэд магадгүй хамгийн олонтоо багтаж, шүүмжлэгдэн хэлэлцэгдсэн бүтээл болов уу. Энэ өгүүллэг богино хэмжээний хүүрнэл зохиолын сод бүтээлд тооцогддог.

Гадаа үдэшлэг

Норвегийн зохиолч Кнут Хамсуны Өлсгөлөн роман Данийн Шинэ дэлхий сэтгүүлд 1888 оноос хэсэгчлэн нийтлэгдээд 1890 онд хэвлэгдэн гарсан бөгөөд уран зохиолын илэрхийлж болох хил хязгаарыг тэлж, залуу зохиолчдын бүхэл бүтэн үеийг бий болоход нөлөөлсөн цөөхөн бүтээлүүдийн нэг билээ.&nbsp;Энэхүү зохиол нь дотоод сэтгэлийн монолог, бодлын урсгал хэлбэрээр бичигдсэн модернист уран зохиолын төрлийн хамгийн сонгодог жишээ юм. Өлсгөлөн романд XIX дүгээр зууны сүүлч үед Кристиана хотод амьдарч буй нэр нь үл мэдэгдэх нэгэн залуухан зохиолчийн амьдралыг хүүрнэн өгүүлнэ. Тэрээр “Хүсэл тэмүүллийн эрх чөлөө”, эсвэл “Ирээдүйн гэмт хэргүүд” гэхчлэн сэдвээр цахиур хагалсан зохиол бичих төлөвлөгөөгөөр дүүрэн. Гэвч ходоод нь түүнийг цаг үргэлж зовоож, толгой хоргодох газар хаанаас олж болох талаар бодсоор тархи нь завгүй. Өлсгөлөн, залуу эрийн бие махбодыг сульдаагаад зогсохгүй оюун ухаан, дүгнэж цэгнэх чадварыг нь ч сулруулж, галзуурал руу улам бүр хөтөлнө. Цөхрөм энэ байдлаасаа зугтах оролдлого бүрийг нь тас цохих сэтгэл санааны огцом хэлбэлзэл, утга учиргүй бодолдоо зохиолын би хүүрнэгч маань тарчилж гүйцнэ. Бардам зан, ичимхий нэрэлхүү нь улам ч нэрмээс болох ажээ. Аж амьдрал нь дажгүй хэвийн яваа мэт харагдахын тулд яахаас ч буцахгүй. Халаасандаа сохор улаан зоосгүй гуйлгачин гэдгээ мэдэгдсэнд орвол хүрмээ арилжихыг илүүд үзнэ. Ядуу дорой үнэн төрхөө нууж л байвал найз нөхдөдөө ч, гаднын хүмүүст ч юу ч гэж худлаа ярихаас ичиж зовохгүй. Роман дөрвөн бүлэгтэй бөгөөд төгсгөлд нь ул суурьтай шийдвэр гаргах хүртэл зохиолын хуудас эргэх тусам манай баатрын нөхцөл байдал улам л дордсоор л байдаг.

Өлсгөлөн

Франц Кафка бол орчин үеийн герман хэлт зохиолчдын хамгийн том төлөөлөгч билээ. Владимир Набоков нэгэн лекцдээ: “Кафкатай харьцуулахад Нобелийн шагналт зохиолч Томас Манн бол өчүүхэн одой хүн л гэсэн үг” хэмээсэн удаатай. Алдарт Шүүх ажиллагаа романаа тэрээр 1914-1915 онд бичсэн хэдий ч 1925 онд, түүний орь залуугаараа нас барсны дараах жилд хэвлэлтээс гарчээ. Энэхүү романы талаар маш олон талаас авч үзсэн тайлал, тайлбарууд байдаг бөгөөд одоо ч маргаантай хэвээр буй нь тус зохиолын цар хүрээг илтгэх мэт. Монсудар утга зохиол цувралын 27 дахь дэвтэр Шүүх ажиллагаа романыг бид анх удаа эх хэлнээс нь тодруулбал зохиолчийн гар бичмэлийг баримтлан гаргасан хувилбараас нь орчуулан уншигчдадаа өргөн барьж байна.&nbsp;“Нэгэн өглөө Иозеф К. ямар ч буруугүй атлаа баривчлагдав. Хэн нэгэн түүнийг гүтгэснээс зайлахгүй.” гэсэн алдартай өгүүлбэрээр зохиол эхэлнэ. Иозеф К. бол нэгэн банкны итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч (банкны эрх бүхий томоохон албан тушаалтан гэсэн үг) юм. Эхний бүлэгт гарч буй баривчилгаа яг түүний гучин насны төрсөн өдрөөр тохиох бөгөөд ердийн баривчилгаа биш болох нь удалгүй тодорхой болно. Тэр өглөө К.-г баривчлахаар хөлсний сууцанд нь хүрч ирсэн нөхөд угтаа цагдаа бус, харин аяллын хувцастай эрчүүд ажээ. Баривчлах зөвшөөрөл гэх зүйл ч үгүйн дээр, юуны учир баривчлагдах болсон шалтгааныг нь ч тэд мэдэхгүй байв. Энэ бүх учир битүүлэг зүйлс багадаа юу гэлтэй “баривчилна” гэдэг нь шоронд хорих юм уу, ядаж гэрийн хорионд ч байлгахыг хэлээгүй болох нь удалгүй илэрхий болов. К. урьдынхаараа хэвийн амьдарч болох ажээ: тэр ч бүү хэл ажлаа ч хийж болох юм байх. Үнэхээр л К.-г ажлаа хийж, амьдралаа хэвийн үргэлжлүүлээсэй гэж бодсоных уу, баривчилгааг хариуцсан хянагч эр К.-г дагалдан яваг хэмээн түүнтэй хамт ажилладаг доод тушаалын гурван ажилтныг авчирчээ...

Шүүх ажиллагаа

Этгээд хүн зохиол анх 1944 онд хэвлэгджээ. Эхлээд жирийн албан хаагч, Алжир хотын иргэн Мерсо хэмээгч залуугийн өдөр тутмын нэг хэвийн амьдрал гардаг. Эх нь нас барж түүнийгээ оршуулна. Мерсо бичээчийн ажилтай Мари гэгч залуу бүсгүйтэй холбогддог. Тэр хүүхэнтэй учир ургуулсандаа харамсдаг ч үгүй, сүйд майд болж дурладаг ч үгүй. Удалгүй энэ бараан амьдралд нь эмгэнэлт явдал тохиолддог. Тэр гэнэтийн муу цочролоор танилынхаа өгсөн гар буугаар нэгэн арабыг алчихдаг...
Энэхүү аллага нь ямар ч утга учиргүй байсан агаад цаазлуулах ял сонссон, үхэхийнхээ өмнөх шөнө оюуны эрх чөлөөг эдэлж буй тухай сонирхолтой сэдвийг хөнддөг.

Этгээд хүн

Эскивель нь кино зохиол бичиж, роман туурвиж эхэлсний хамгийн анхных нь Como agua para chocolate хэмээх энэхүү бүтээл байв. Уг роман 1989 онд хэвлэгдэн гармагцаа уншигчдын анхаарлыг татаж, төд удалгүй Мексикийн уран зохиолын шинэ үеийн хамгийн амжилттай зохиолуудын нэг болжээ. Одоогоор 34 хэлнээ орчуулагдсан энэ романаар 1992 онд мексик найруулагч Альфонсо Арау (Альфонсо, Лаура хоёр хожим нь гэр бүл болжээ) кино бүтээсэн нь Эскивелийг роман туурвигч гэдгээрээ олон улсад танигдахад хувь нэмэр оруулсан юм.Үйл явдал нь 1910 оны үед (Мексикийн хувьсгал эхлэх үед) өрнөх энэ романд Мексик-Америкийн хилийн ойролцоох фермд аж төрдөг Гарсагийн гэр бүлийнхний амьдралыг өгүүлнэ. Энэ гэр бүлийн өрхийн тэргүүн эрт нас барж дан эмэгтэйчүүд үлдсэн нь уг романы гол баатрууд болдог. Эскивель уг романдаа тодорхой нэг уламжлал, тэр тусмаа латин америкийн уран зохиолын уламжлалыг дагаад зогссонгүй, эрс тэс хоёр төрлийн номыг, өөрөөр хэлбэл сар, сараар хуваасан цуврал хэлбэрийн роман болон гал тогооны жорын ном хоёрыг хольж шингээснээс харахад түүний хошин шогийн мэдрэмж, хашигдаж баригдалгүй чөлөөтэй сэтгэн туурвих чадвар, шинийг турших дуртай сониуч зан нь тодхон харагдана. Тодруулж хэлбэл, романы арван хоёр бүлгийг тус бүр саруудад тааруулан хуваарилж, түүнчлэн зохиолын эхэнд нэгэн мексик хоол бэлтгэх жорыг нарийн тодорхой тоочин өгүүлж, улмаар уг жор нь үйл явдалтай нягт сүлэлдэх ажээ.&nbsp;Хүн заримдаа хоёр зүйлийн нэгийг л сонгох ёстой болдог. Уламжлал уу эсвэл дэвшил үү? Гэр бүлийн эв нэгдэл үү аль эсвэл амин хувийн аз жаргал уу? Хувь хүн бүр, айл өрх болгон, эцэстээ бүр нийгэм ч бас энэ сонголттой нэгэн цагт тулгардаг. Мэдээж хэрэг эл төвөгтэй нөхцөл байдал зөвхөн Эскивелийн романд өгүүлэгдээд өнгөрөх бус, дэлхий дахины олон улс гүрэнд, тэр дундаа манай улсад ч бас арай өөр маягаар илэрдэг. Тийм ч учраас энэхүү роман уншигчдад туйлын зугаатай, уран зохиол талаасаа тун сонирхол татам бүтээл болохоос гадна нийтийн хэлэлцүүлэг, шүүмж маргаан өрнүүлж болохуйц нийгэм-улс төрийн чухал ач холбогдолтой зохиол юм.

Халуун шоколад шиг сэтгэл

Энэхүү зохиол 1759 онд анх хэвлэгдсэн ба Руссогийн Нийгмийн гэрээ, Монтескюгийн Хуулийн үзэл санаа, Дидрогийн Энциклопедийн хамтаар Европын Соён гэгээрлийн эриний хамгийн сонгодог бүтээлүүдийн нэгд тооцогддог. Энэхүү номдоо Вольтер “бид байж болох хамгийн төгс сайхан ертөнцөд амьдарч буй” гэж үзэх, хамгийн болж бүтэхгүй зүйл амьдралд нь тохиолдсон ч тогтсон үзэл бодлоосоо салдаггүй Панглосс (латинаар, бүх хэлээр яригч гэсэн үг) хэмээгч нэгэн хэт өөдрөг үзэлт философичийг дооглон элэглэжээ. Түүнчлэн энэхүү зохиолын Кандид хэмээх дүрээр (Кандид нь францаар гэнэн итгэмтгий гэсэн үг) дамжуулан бурхан тэнгэрт бүхнээ даатгагч гэнэн өөдрөг итгэгчдийг болон, хорвоо ертөнцийг өөрсдийн ухаанаар шүүн үзэхийн оронд бусдын үгэнд мухар сохроор итгэгчдийг төлөөлүүлжээ. Зохиолын эхэнд Кандид өөрийнхөөрөө бодож сэтгэж чаддаггүй, бодол сэтгэлгээ нь хүлээстэй тийм хүн байв. Харин туулж өнгөрүүлсэн амьдралын явцад амьдралын эрээн бараантай учирч, юм үзэж нүд тайлах тусмаа тэрбээр Панглосс багштаны номлолд эргэлзэж, түүнийг олон талаас нь эргэцүүлэн бодсоор явдаг. Энэхүү зохиол хүмүүст хүрэн амжилт олоход нөлөөлсөн хэдэн гол шалтгаан бий. Нэг талаас энэ зохиолдоо Вольтер 7 жилийн дайн, Лиссабоны газар хөдлөлт Испанийн харгис хэрцгий шашны шүүх зэрэг тухайн үеийн Европт тохиолдсон зовлон зүдгүүр, асуудлыг хөндсөн нь олны сэтгэлд ойрхон буужээ. Нөгөө талаар уг зохиолыг амжилтанд хүрэхэд нөлөөлсөн зүйл нь түүний утга зохиолын арга барил билээ. Хурц ухаан, хөгжилтэй, мэдрэмжтэй байдал, нарийн егөө цөм энэхүү зохиолоос мэдрэгддэг. Ерөнхий бүтцийг нь харвал Кандид хамгийн эртний Европ зохиолуудад хадгалагдаж ирсэн суурь бүтцийг баримталсныг харж болно: Зохиолд антикийн сүүлч үеийн амраг хосуудын хайр сэтгэл, хагацлын дүрүүд тод харагддаг. Зохиолын эхэнд Кандид, Панглосс багш, Күнегонд авхай нар нэг цайзанд амьдардаг. Кандид бароны хүүгийн хамт хичээл ном заалгадаг ба Күнегондод хайртай болж, түүнтэй хамт халхавчны ард амраглаж байгаад охины эцэгт харагдан цайзаас хөөгддөг агаад харь газар бэдрэн явсаар Пруссын армид элсдэг. Ингэж зохиолын үйл явдал эхэлдэг бөгөөд тэр гурав нэг салж, нэг нийлж, элдэв адал явдал, аюул осолтой тулгарсан ч амьд мэнд давцгаана. Анх хэвлэгдсэнээс нь хойш 250 жил болж байгаа ч уг зохиол уншигчдыг баясган хөгжөөх ба дараах зүйлсийг ч бодогдуулдаг. Кандид хэрэв өнөө үед амьдарч байсан бол зохиолын гурван гол баатрын адал явдал хэр ялгаатай өрнөх байсан бол? Панглосс бидэнд хэнийг санагдуулах бол? Бас эдэнд тохилдсон адал явдал хэрхэн өндөрлөх бол?

Монсудар "Утга зохиол цуврал" - Аудио (37 бүтээлт цуврал)